Odleżyny są rodzajem ran, które powstają najczęściej w związku z długotrwałym unieruchomieniem pacjenta przy towarzyszącej sile ucisku i/lub tarcia. Bez wątpienia dotykają najczęściej osoby starsze, niedożywione, przewlekle chore, sparaliżowane, które poruszają się przy pomocy wózka inwalidzkiego. Z punktu widzenia zarówno opieki nad pacjentem, jak i ze względów ekonomiczno-finansowych, najważniejsza jest profilaktyka. Bowiem prewencja stanowi najprostszą i najtańszą formę leczenia.
Niewątpliwie w prewencji odleżyn kluczowa jest higiena oraz pielęgnacja osoby chorej. Jak rozpoznać odleżyny? Jaka jest ich klasyfikacja? Jak sobie z nimi radzić?
Przyczyny pojawiania się odleżyn
Odleżyna to inaczej owrzodzenie, które pojawia się na ciele pacjenta w wyniku długotrwałego tarcia lub ucisku. Dochodzi wtedy do uszkodzenia tkanek, najpierw w obrębie naskórka, następnie skóry właściwej, tkanki podskórnej wraz z naczyniami krwionośnymi, aż do głębiej położonych warstw. W rezultacie mamy do czynienia ze zwolnionym metabolizmem komórkowym, niedotlenieniem i niedożywieniem, by w końcu wystąpiła miejscowa martwica. Dlatego odleżyny mogą obejmować skórę, tkankę podskórną, mięśnie, a nawet tkankę kostną. Najczęściej występują u osób długotrwale unieruchomionych. Bowiem odleżyna z języka łacińskiego to “decubitus” i nie bez przyczyny znaczy “pozycja leżąca”. Dotyka głównie osoby:
- niepełnosprawne,
- z chorobami przewlekłymi (nowotwory, otyłość, niedożywienie, cukrzyca, niedokrwistość, miażdżyca),
- w podeszłym wieku (ryzyko pojawienia się odleżyn wzrasta u osób powyżej 80 roku życia),
- długotrwałe leżenie i unieruchomione,
- błędy w pielęgnacji ciała i przy wykonywaniu toalety chorego,
- z zaburzeniem ruchomości i czucia,
- z nietrzymaniem moczu i stolca,
- z zaburzeniem odżywiania (niedobory białka, niektórych witamin, soli mineralnych),
- w opatrunkach gipsowych – pacjenci ortopedyczni.
W związku z tym odleżyny najczęściej są zlokalizowane w okolicach wypukłości kostnych jak np. kości krzyżowej, pośladków, pięt, łokci, kolan, małżowiny usznej.
Jak rozpoznać? Klasyfikacja i stopnie odleżyn według Torrance’a
Bez wątpienia prawidłowe rozpoznanie odleżyn jest kluczowe, aby dobrać odpowiedni sposób leczenia i pielęgnacji. Stan skóry pacjenta powinien być oceniany minimum raz dziennie. W praktyce wiemy, ze z małego zaczerwienienia, które już jest oznaką odleżyny I stopnia, przy nie podjęciu odpowiednich kroków terapeutycznych, proces destrukcji tkanek ulegnie pogłębieniu. Ocenie należy poddać kolor skóry, stopień jej nawilżenia, napięcie, należy ocenić napływ kapilarny. Natomiast oceniając już powstałe owrzodzenie na skórze, należy wziąć pod uwagę miejsce wystąpienia, rozmiar, głębokość, dno rany i jej brzegi, charakter i ilość wydzieliny z rany, zidentyfikować cechy infekcji, stan skóry wokół rany oraz jej wygląd. W tym celu powstała m.in. klasyfikacja odleżyn według skali Torrance’a oraz czterostopniowa skala według zabarwienia odleżyny. Skala Torrance’a wyróżnia 5 stopni :
- 0 stopień – na skórze nie występują żadne odleżyny,
- I stopień – występuje zaczerwienienie, pod wpływem ucisku odleżyna blednie. W tym przypadku nie doszło jeszcze do uszkodzenia tkanek,
- II stopień – skóra jest zaczerwieniona, ale pod uciskiem nie blednie, co może świadczyć o tym, że doszło do uszkodzenia mikrokrążenia. Mogą występować nadżerki, pęcherze lub obrzęk,
- III stopień – odleżyna uszkodziła naskórek i tkankę podskórną. Pojawiała się czerwona ziarnina lub żółta masa rozpadających się tkanek wraz z obrzękiem i zaczerwienieniem,
- IV stopień – doszło do uszkodzenia tkanki podskórnej, uwidacznia się brunatno czerwona martwica,
- V stopień – mięśnie, ścięgna, stawy i kości zostały uszkodzone, można zauważyć czarne masy martwych tkanek.
Owrzodzenie może przybrać różne zabarwienie, dlatego powstała skala kolorowa, która wyróżnia odleżyny koloru:
- Czarnego – przeważa ciemny kolor tkanki martwiczej,
- Żółtego – dochodzi do rozpadu podskórnej tkanki tłuszczowej, obecne masy włóknika w dnie rany,
- Czerwonego – dochodzi do wytwarzania się nowych naczyń krwionośnych tzw. tkanka ziarninująca,
- Różowego – środkowa część odleżyny jest czerwona, na brzegach można wyróżnić formowanie się nowego różowego naskórka.
Jak leczyć odleżyny? Zapobieganie powstawaniu
Stare powiedzenie mówi, że lepiej zapobiegać, niż później leczyć. Odleżyny nazywamy często „śmiercią pod szpitalną pościelą”. Jeśli już u pacjenta wystąpią owrzodzenia, to należy bezwzględnie odciążyć to miejsce i wprowadzić leczenie rany w wilgotnym środowisku, które ma udowodnioną skuteczność regeneracji tkanek. Niewątpliwie jedynie w takich warunkach nasze komórki skóry są w stanie szybciej dzielić się, a zakończenia nerwowe mogą się regenerować. Dzięki temu ból jest znacznie mniejszy, a proces ziarninowania i naskórkowania znacznie szybszy. Leczenie odleżyn należy oprzeć na schemacie TIME:
- T – opracowanie ran w celu usunięcia martwicy,
- I – kontrola infekcji i zapalenia,
- M – równowaga wilgotności rany,
- E – działania mające na celu przyspieszenie regeneracji rany i ochronę naskórka.
Dlatego warto zadbać o dietę pacjenta i suplementację. W diecie osoby zarówno narażonej jak i chorej na odleżyny nie może zabraknąć takich składników jak: białko, alfa-arginina będąca prekursorem kolagenu, witaminy A, C, cynku. Organizm musi wykorzystywać wszystkie siły w kierunku naprawy uszkodzonych tkanek. Bowiem proces leczenia ran jest rodzajem procesu wysokoenergetycznego dla organizmu, zwiększającego jego zapotrzebowanie na witaminy, mikro i makroelementy. Od tego zależy ulga w cierpieniu rekonwalescenta. Leczenie odleżyn w Rzeszowie powinno przebiegać holistycznie – rana to przecież tylko wierzchołek góry lodowej.
